تأثير آموزه هاي ديني بر اعتياد چيست ؟ آيا در دين فاكتور هايي وجود دارد كه شخص اگر آنها را دارا باشد معتاد نمي شود و اگر قبلا معتاد بوده با رعايت كردن آن ترك كند ؟

همانطور كه مي دانيد كار فقيه تحقيق و جستجوي دقيق در منابع چهارگانه « كتاب، سنت، عقل و اجماع » براي دست يابي مطمئن به احكام الهي براي موضوعات متنوعي است كه آدميان در زندگي فردي و اجتماعي خود با آنها روبرو هستند. در اين چارچوب يكي از جدي ترين موضوعات و معضلات جامعه نوين ، بحث اعتياد و مصرف مواد مخدر است. شايد شكل گيري، بروز و شيوع مصرف مواد مخدر، ارتباطي با حوزه كار فقيه نداشته باشد اما فقه پويا حكم مي كند كه براي يك معضل جامعه معاصر كه از بيماري اخلاقي اجتماعي اعتياد رنج مي برد، احكام الهي را جستجو كند.

حال توجه شما را به نتيجه برخی پژوهش هاي مرتبط با تأثير مذهب در پيشگيري از اعتياد جلب می نماییم :

1) يكي از پژوهشگران در كشور مصر پس از انجام تحقيقي در آن جامعه به اين نتيجه رسيد كه : 5/63 درصد افراد مورد بررسي بر اين باور بودند كه مواد مخدر حرام است و 5/22 درصد آن را مكروه و 14 درصد حلال مي پنداشتند؛ اما دسته اول تأكيد داشتند چون مصرف مواد براي مقاصد پزشكي و درماني است، پس حلال مي شود. يعني راه توجيه براي عمل شان را فراهم مي نمايند.
2) دو تن از پژوهشگران عضويت در گروه هاي مذهبي را به عنوان نكته اي كه در بيشتر پژوهش ها به عنوان پيش بيني كننده مصرف است، آورده اند. به اين معنا كه عضويت در گروه هاي مذهبي مي تواند در پيشگيري از اعتياد بسيار مؤثر باشد.
3) تعدادي از پژوهشگران طي پژوهشي درباره خانواده هاي پر خطر و كم خطر در ارتباط با مصرف مواد، اهميت نقش مذهب را نشان داده اند. به عنوان مثال خانواده هاي با خطر بالاي مصرف مواد در باره اعتقاداتشان به خدا مطمئن نيستند و اجازه مي دهند كودكان آنها خود اعتقاداتشان را تعيين كنند. با اين حال هم چنان كه كودكان به مرحله نوجواني مي رسند، والدين نگران مي شوند و شروع به اعمال زوربه بچه ها براي قبول مذهب رسمي مي كنند. بر عكس ، خانواده هاي با خطر پايين مصرف مواد، اعتقاد محكم به وجود خدا را در طي سال هاي اوليه كودكي تأييد مي كنند ، اما بعد از نوجواني اهميتي به داشتن مذهب نمي دهند . آنها احساس مي كنند كه بنيان هاي اعتقادي را پي ريزي كرده اند و دغدغه مشاركت مذهبي ندارند.
4) در پيمايشي بر روي قريب به 8000 دانشجو در دانشگاه هاي سراسر آمريكا، يكي از پژوهشگران دريافت كه ميان مصرف ماري جوآنا، مواد روان گردان، ترياك و آمفتامين با نگرش هاي ضد فرهنگي همبستگي مثبتي وجود دارد.
5) شواهد نشان مي دهد ، رابطه معنادار و با ثباتي بين مذهب و معنويت از يك طرف و سلامت افراد از سوي ديگر وجود دارد. براي افراد معتاد زندگي حول به دست آوردن ، مصرف و بهبودي از اثرات مواد متمركز است. آنها ممكن است احساس كنند كه از ديگران جدا شده اند و چيز زيادي از زندگي شان نمانده است. احساس مي كنند زندگي شان بدون معنا است و هيچ هدف متعالي يا معنوي براي آن وجود ندارد. آنها احساس مي كنند كه هيچ قدرتي بزرگ تر از خودشان براي كمك به آنها وجود ندارد.
6) صرف نظر از اين كه مذهب و دين داري چگونه سنجيده شود (به وسيله ي ميزان حضور در مسجد يا كليسا، اعتقاد به خدا، علايق مذهبي و فرقه اي) و حتي پس از كنترل مناسب متغيرهاي مداخله گر، باز هم بين مذهب و سلامت رابطه ي مثبت وجود دارد.
7) اكثر تحقيقات انجام شده حاكي از آن است كه دين داري مانع از بزهكاري و سوءمصرف الكل و داروهاي مخدر در جوانان مي شود. همچنين در پژوهشي ديگر مشخص شد ، دين داري رابطه منفي با افسردگي ، پريشاني رواني ، بزهكاري ، رفتارهاي منحرف و سوءمصرف الكل و مواد، دارد.
با توجه به گزارشات فوق به نظر مي رسد بايستي نگاه ويژه و تخصصي به نقش مذهب در شكل گيري اعتياد داشته باشيم .

------ نقش مذهب در درمان اعتياد
اصولي كه در اسلام جهت درمان معتاد مفيد واقع مي شوند عبارتند از :
1. اصل پذيرش :
در مكتب اسلام بالاترين خطا وگناه كه همان شرك به خدا مي باشد درصورت بازگشت و شناخت ذات يكتاي خداوند قابل بخشش است و هيچ كس مأيوس از رحمت خداوند نيست و شخص معتاد نيز زماني كه جهت درمان، پناه به مرجع ذي صلاحي آورد به هيچ عنوان طرد نمي شود.
2. اصل حمايت :
اسلام به پيروان خود دستور مي دهد زماني كه شخص ولو غير مسلمان به قصد كمك گرفتن به تو رجوع كرد دست رد به سينه او زده نشود، بلكه حتي حمايت از افراد ضعيف و مستضعف علامت ايمان افراد برشمرده شده و كسي كه در فكر اين موضوع نباشد مسلمان نمي باشد؛ لذا معتاد نه تنها پذيرفته مي شود بلكه از نظر درمان حمايت هم مي شود.
3. اصل بازگشت به اصل خويش :
شخص راهنما كه خود مسلمان دلسوزي است سعي خواهد نمود او را با ارزش هاي انسانيش آشنا كند و جايگاه انسان را در روي زمين به وي نشان دهد و مقام انسان و عزت هميشگي او را در پرتو گرايش به مذهب به وي گوشزد مي كند تا زمینه تفکر و در نتیجه بازگشت به اصل خويش در او ايجاد شود.
4. اصل تصميم و اراده :
در اسلام حتي نيت و تصميم شخص چنانچه مثبت باشد اجر در پي دارد و لذا زماني كه هر معتاد اراده و تصميم به ترك گرفت همان لحظه گرايش به سمت جاده سلامتي و در مسير صحيح قرارگرفتن آغاز مي شود. لذا اسلام سعي دارد زماني كه معتاد تصميم و اراده به ترك كرد او را مورد حمايت مادي و معنوي و همچنين تشويق قرار دهد و بر تقويت اين تصميم و اراده بيفزايد تا به عنوان يك هدف مهم آن را دنبال كند؛ زيرا اساس مذهب رشد مي باشد. (قدتبين الرشد من الغي ...، بخشی از آيت الكرسي). لذا نيت و اراده انسان ها به سمت يك زندگي سالم، بايستي مورد حمايت جامعه قرارگيرد. شخصي كه تصميم به ترك گرفته از نظر مذهب مورد حمايت است و به ديده احترام به وي نگاه مي كنند. به منظورتقويت اراده و باقي بودن بر اين بينش ،راهكارهاي ذيل از نظر مذهب توصيه مي گردد :
- حمايت هاي مادي ومعنوي (اقوام، دوستان، حکومت).
- همنشيني و دلجوئي از وي.
- ياد آوري مكرر توانمنديهاو ارزشهاي انساني وي.
- سوق دادن ذهن او به خدا و اوليائش.
5. اصل مراقبت :
رسول اكرم (ص) می فرمایند : «كلكم راع و كلكم مسئول عن رعيته»؛ شما همه ناظر و راهبر و نسبت به يکديگر مسئول هستيد. مذهب علاوه بر بكار گرفتن چهار اصل فوق، اصل مراقبت را تا حصول نتيجه نهايي ارائه مي دهد. صله رحم، رسيدگي به خويشاوندان و به جا آوردن حقوق همسايه از نشانه هاي ايمان در جامعه مي باشد. لذا يك مسلمان برای اینکه آفت هاي اجتماع دوباره به سراغ هم نوعش نرود، با او معاشرت کرده و از او حمایت می نماید و پیوسته نگران حال اوست. مذهب به مثابه مراقب دلسوزي است كه پيوسته در صدد جهت دادن افراد منحرف به سمت فطرت و طريقه حق مي باشد.
6. اصل بازسازي شخصيت :
دين اسلام يكي از ادياني است كه به وحدت و يكپارچگي شخصيت معتقد است. اسلام دين توحيدي بي نظيري است، چرا كه خداوند خالق يگانه و واحد است و خلقت او نيز براساس يك نظام يكپارچه و واحد می باشد كه هر عناصر اين خلقت ضمن برخورداري از وحدت دروني به نوبه خود نقش مهمي در برپايي و هماهنگي خلقت دارد . بهترين ارزش ها يكي جان وديگري شخصيت انسان مي باشد و هر دو بالاترين مسئوليت را براي آحاد امت اسلامي به همراه مي آورد. لذا هر فردي كه تصميم دارد قدم به جاده سلامتي بگذارد، خطا و انحرافات گذشته او محو مي شود و فعاليت هاي مثبت و كوشش در راه صحيح زندگي كردن، گناهان گذشته را از بين مي برد (قرآن كريم : ان الحسنات یذهبن السیئات؛ خوبی ها، زشتي ها را از بين مي برد). بنابر اين شخصي كه با دستورات فوق، سلامت خود را باز يافته مانند ديگر افراد جامعه ادامه حيات مي دهد و با حرمت و ارزشمندي زندگي مي كند و هيچ مسلماني اجازه كوچكترين جسارت به او را ندارد، زيرا او بازگشت به اصل خويش نموده و بر همه مسلمان ها واجب است براي او ارزش يك انسان كامل را قاءل باشند. اميد است با دستورات حيات بخش اسلام بتوانيم تولدي ديگر در حيات خود و ديگران بويژه افراد معتاد جامعه ايجاد نمائيم.


معرفی منابع بيشتر برای مطالعه :
1. ارتباط مواد مخدر با امنيت و دين/ محمد منصورنژاد.
2. اعتياد از منظر عقل و دين/محمدباقر شريعتي‌سبزواري.
3. دي‍ن‌، ك‍ج‍روي‌ و ك‍ن‍ت‍رل‌ اج‍ت‍م‍اع‍ي‌/ س‍ل‍ي‍م‍ي‌، ع‍ل‍ي.‌
4. دي‍ن‌ و اع‍ت‍ي‍ادزداي‍ي‌/ ب‍ازي‍ار، ص‍ادق‌.
5. دي‍ن‌ و اع‍ت‍ي‍ادزداي‍ي‌/ داع‍ي‌ن‍ژاد، م‍ح‍م‍دع‍ل‍ي.‌
6. م‍ع‍ض‍ل‌ اع‍ت‍ي‍اد و راه‍ك‍اره‍اي‌ دي‍ن‍ي‌/ ف‍ي‍اض‍ي‌، ع‍م‍ادال‍دي‍ن‌.
7. م‍وادم‍خ‍در و اع‍ت‍ي‍اد از دي‍دگ‍اه‌ دي‍ن‌/ ف‍اض‍ل‍ي‌، اب‍راه‍ي‍م‌.
8. م‍واد م‍خ‍در و اع‍ت‍ي‍اد در آراي‌ ف‍ق‍ه‍ا/ ت‍ه‍ي‍ه‌ و ت‍ن‍ظي‍م‌ م‍ح‍م‍دع‍ل‍ي‌ زك‍ري‍اي‍ي‌.

منبع :
تبیان (همراه با اضافات)
نویسنده : حامد محقق زاده

منبع: