تمایل طبیعی دانش‌آموزان به یادگیری و ترقی

تدوین: خانم عاصفه احمدی___دانشجوی دکتری روانشناسی تربیتی

ما با این فرض آغاز می‌کنیم که تمامی دانش‌آموزان تمایلی طبیعی به یادگیری و ترقی دارند. کارشناسان این تمایل را به شیوه‌های گوناگونی تبیین کرده‌اند. از فصل قبل به خاطر دارید که پیاژه بر این باور بود که کودکان تمایل طبیعی به درک و یافتن تعادل شناختی دارند و اینکه مازلو نیاز به دانستن و درک خود و دنیای پیرامونی را اولین نیاز رشدی در مدل انگیزشی در نظر می‌گرفت. سایر محققان بر این باورند که تمایل طبیعی ما به یادگیری، به علت کنجکاوی یا همان هیجانِ مبتنی بر شناختی است که زمانی ظاهر می‌شود که تجارب یا عقاید با تجارب شخصی فرد تفاوت داشته باشند. با این حال دیگران این بحث را مطرح کردند که تمایل به یادگیری نتیجة نیاز افراد به حفظ سطح مشخصی از برانگیختگی است. طبق این دیدگاه، هر فرد دارای سطح بهینه یا مرجحی از برانگیختگی (یا تحریک) است و تلاش می‌کند این سطح برانگیختگی را از طریق پرداختن به رفتارهای اکتشافی حفظ کند. رفتارهای اکتشافی[1] زمانی ظاهر می‌شوند که سطح برانگیختگی ما بالا باشند، مثلا زمانی که دانش‌آموزان تعارض شناختی را تجربه می‌کنند (مثلاً زمانی که عقیده دارند وال‌ها ماهی هستند اما یکی از همسالان می‌گوید آنها پستاندارند) یا زمانی که در موقعیتی قرار دارند که تمایلات شخصی‌شان تحریک می‌شود (مثلاً علاقة خاصی به پشه‌ها دارند و مقاله‌ای دربارة پشه‌های کشنده می‌خوانند). در این موارد دانش‌آموزان تلاش می‌کنند سطح برانگیختگی‌شان را از طریق رفتارهای اکتشافی با هدف حل کردن تعارض شناختی‌شان، و یا از طریق یادگیری بیشتر دربارة موضوعی که شخصاً به آن علاقه دارند، کاهش دهند. ممکن است دانش‌آموزان در کلاس درس تمایل طبیعی‌شان به یادگیری و ترقی را از طریق سوال پرسیدن، جستجوی اطلاعات در کتاب‌ها یا سایر منابع اطلاعاتی، آزمایش کردن و تفکر نشان دهند. توجه کردن به علایق و کنجکاوی دانش‌آموزان می‌تواند تمایل طبیعی انان به یادگیری و ترقی را قوت بخشد.

مشخصه‌های معلم: اشتیاق و ارزش برای یادگیری و آموزش.

 تأثیر قدرتمند الگوسازی بر رفتار دانش‌آموزان که روانشناسان اجتماعی-شناختی آن را بنا نهادند به خاطر آورید. اولین مشخصة معلم که انگیزة درونی دانش‌آموزان را مورد حمایت قرار می‌دهد، اشتیاق و هیجان نسبت به یادگیری است. انرژی و اشتیاق معلم در کلاس درس به خوبی مشهود است و همین احساسات را در دانش‌آموزان تشویق می‌کند. پِری و همکارانش در مجموعه‌ای از مطالعات کلاسیک، دریافتند که معلمان پرشور نسبت به معلمان بدون اشتیاق احساس کنترل، خودکارآمدی و پیشرفت را بهبود می‌بخشند.

معمولاً معلمانی که پرشور و مشتاق نشان هستند، می‌توانند ارزش موضوع را نشان دهند و حتی نگرش منفی را که ممکن است برخی دانش‌آموزان نسبت به آن حوزه داشته باشند تغییر دهند. وِنسا در اوایل نوجوانی از  ریاضی متنفر بود. فقط یک ماه تحت آموزش خصوصی[2] با معلم پرشوری مثل خانم براوو کافی بود تا باورهایش دربارة ریاضی تغییر کند و انگیزة یادگیری بیابد. خانم براوو مهندسی موفق نیز بود که مشتاق سودمندی ریاضیات در حل مشکلات دنیای واقعی بود. او اشتیاق خود را از طریق نشان دادن شادی و لذت بردن از حلّ مسئله و مطرح کردن داستان‌های موفقیت‌های شخصی‌اش در ریاضی الگوسازی کرد. به علاوه، او کنجکاوی فطری دانش‌آموزانش را از طریق ایجاد مشکلاتی که تحریک‌کنندة تفکر و همچنین بر اساس تجارب نوجوانان بودند برمی‌انگیخت. شگفت‌انگیز نیست که بسیاری از دانش‌آموزان خانم براوو (و همچنین ونسا) مراحلی را که او طی کرده بود با انتخاب ریاضی، علوم و یا شغل مهندسی دنبال کردند.

جدول 1-10
مشخصات معلمانی که خود را وقف یادگیری می‌کنند:

می‌آموزند و رشد می‌کنند، چون انتظار دارند دانش‌آموزانشان بیاموزند و ترقی کنند.

خود را مسئول موفقیت دانش‌آموزانشان می‌دانند.

در فعالیت‌های تحول حرفه ای[3] PD شرکت می‌کنند.

شرکت خود در فعالیت‌های PD را به شیوه‌ای مثبت با دانش‌آموزان به بحث می‌گذارند.

عقاید خود را با معلمان دیگر در میان می‌گذارند و به آنها کمک می‌کنند.

داوطلب می‌شوند رهبر کارهای گروهی شوند و مربی سایر معلمان باشند.

برای بهبود آموزش برای تمامی دانش‌آموزان خطرپذیری دارند.

برای نتایج دانش‌آموزان بهانه نمی‌تراشند، درحالیکه مسئولیت خودشان را می‌پذیرند، دانش آموزان را مسئول می‌دانند.اکنون نگاهی دوباره به دومین سوالی می‌اندازیم که در ارزیابی دانش و باورهای قبلی مطرح شد. آیا هنگام فکر کردن دربارة این سوال، اشتیاق یکی از مشخصه های خاص معلمان بود که به ذهنتان خطور می‌کند؟ بسیاری از افراد سال های قدیم خود را به یاد می اورند که در آن معلمانشان عاشق درس دادنشان بودند. اشتیاق، حالت عاطفی مثبتی است که همانطور که از بحث عاطفه و شناخت در فصل قبل به خاطر دارید، هم مسری است و هم توجه و یادگیری را با احتمال بیشتری بهبود می‌بخشد. نادیده گرفتن فردی که مشتاق است، دشوار است. اگرچه اینکه ما چگونه اشتیاق را ابراز و آن را ادراک می‌کنیم، در میان سایر عوامل، به پیشینة فرهنگی، تجارب و شخصیت بستگی دارد.در ادامه چند شاخص که برای اندازه‌گیری اشتیاق معلم مورد استفاده قرار می‌گیرند، مطرح شده:

صحبت کردن با تغییر دادن لحن، بلندی صدا، زیر و بمی و سرعت
استفاده از مجموعه‌ای از حالات هیجانی در صورت
ژست گرفتن با بازوان و دستان
نشان دادن انرژی و حیات

حرکت کردن در اطراف کلاس برای روشن کردن مطالب و تعامل با دانش‌آموزاناگر شرایط دیگر را برابر در نظر بگیریم، دانش‌آموزان با معلمانی که ژست‌ها و حالات مناسبی را از خود نشان می‌دهند بیشتر پیشرفت می‌کنند. مشخصة دیگر معلمانی که از تمایل طبیعی دانش‌آموزان به یادگیری حمایت می‌کنند، نگرش معلم نسبت به یادگیری و حرفة معلمی است. بسیاری از مطالعات نشان می‌دهند که تعهد دوجانبه نسبت به یادگیری دانش‌آموزان و همچنین یادگیری شخصی، اثری مثبت بر انگیزة دانش‌آموزان دارد. در جدول 1-10 فهرستی از مشخصه‌های معلمانی که خود را وقف یادگیری کردند ارائه شده است.

راهکارهای معلم: ایجاد علاقه و کنجکاوی در دانش‌آموزان

 طبق نظریه علاقه انگیزش، کلید ایجاد تمایل طبیعی دانش‌آموزان به یادگیری، یافتن مطالب یا فعالیت‌هایی است که مطابق با علاقمندی‌های شخصی‌شان باشد. زمانی که دانش‌آموزان شخصاً به مطلب یا فعالیتی خاص علاقه دارند، انرژی‌شان را متوجه یادگیری می‌کنند، که این خود موجب عملکرد بالاتر با صرف تلاش کمتر می‌شود. از فصل 9 به خاطر دارید که دو نوع علاقمندی مشخص شده بود: سرشتی یا علاقة شخصی که علاقه‌ای با ثبات به یک مطلب یا موضوع است و علاقة موقعیتی[4] که خودانگیخته و گذرا است و بیشتر از سوی محیط برانگیخته می‌شود تا از سوی یادگیرنده. علاقة سرشتی دانش‌آموزان همبستگی مثبتی با پیشرفت، توجه و حافظه، پایداری و کوشش و یادگیری دارد و علاقة موقعیتی دانش‌آموزان با افزایش درک مطالعه، پرداختن به کامپیوتر و یادگیری ارتباط دارد. معلمان می‌توانند با استفاده از روش‌های زیر علاقه و کنجکاوی دانش‌آموزان برانگیزانند.

دستورالعمل‌هایی را[5] برای علاقمندی دانش‌آموزان سازمان دهید. علایق سرشتی دانش‌آموزان و اهداف آنان را با استفاده از تحقیقات یا مصاحبه‌های شخصی، جمع‌آوری اطلاعات پیشینه از بایگانی مدرسه و معلمان قبلی و پرسیدن از والدین دربارة علایق دانش‌آموزان در طی کنفرانس‌ها یا مکالمات والدین-معلم شناسایی کنید. زمانی که دانش‌آموزانتان را شناختید، در بهترین شرایط برای بررسی این مطلب قرار خواهید گرفت که چگونه اهداف یادگیری برای سطح کلاسی شما و حوزة محتوایی‌تان ممکن است با علاقمندی و اهداف دانش‌آموزان در ارتباط باشد.

پروژه‌هایی را ایجاد کنید که دانش آموزان آنها را انجام دهند. به جز برنامه‌ریزی آموزش بر اساس علاقمندی دانش‌آموزان، پیشنهاد دیگر درگیر کردن دانش‌آموزان در یافتن راه‌هایی برای مناسب‌تر کردن محتوا است. مثلاً قبل از برنامه‌ریزی درسی از دانش‌آموزان درخواست شود فعالیت‌ها یا موضوعاتی را که به آنها علاقمندند ذکر کنند و یا واداشتن آنها به طرح کردن پروژة تکلیف درسی خودش. ممکن است دانش‌آموزان نیاز به کارآموزی[6] صریح برای یادگیری چگونگی طراحی کردن پروژه‌هایی که توسط دانش‌آموزان انجام می‌گیرد نیاز داشته باشند.

استفاده از مجموعه‌ای از روش‌ها. تنوع می‌تواند درگیر شدن دانش‌آموزان در فعالیت‌های کلاس درس و انگیزة خود آنان را تحریک کند. دربارة الگوهای خود تأمل کنید و سعی کنید با استفاده از ترکیبی از روش‌ها و فعالیت‌های تدریس مثل نقش بازی کردن، مباحثه، بارش‌های ذهنی، بحث، اثبات‌های تجربی، نمایش‌های دیداری شنیداری، سخنرانان مهمان یا کارهای گروهی کوچک، "منطقة آسودة"[7] خود را در هم بشکنید. شما با استفاده از مجموعه‌ای از روش‌ها در کلاس درس قادر خواهید بود آنچه را که دانش‌آموزانتان به بهترین شکل انجام می‌دهند و برای آن ارزش قائلند بشناسید و به آنها کمک کنید در حوزه‌ها یا تکالیفی رشد پیشرفت کنند که کمتر آنها را مورد استفاده قرار می‌دهند و آن را درک می‌کنند.

مشکلات فعلی دنیای واقعی. زمانی دانش‌آموزان می‌توانند برای پرداختن به فعالیت‌های یادگیری انگیزة درونی داشته باشند که بتوانند آنها را در سطحی شخصی به خودشان مربوط کنند. مثلاً وقتی به آنها مشکلاتی ارائه شود که برای حل کردن آنها احساس نیاز می‌کنند. نشان داده شده است که فعالیت‌های اساساً مشکل-محور به طور موفقیت‌آمیزی پرداختن به موضوعات مدرسه و بیشتر سطوح کلاسی را برمی‌انگیزانند.

ایجاد تعارض شناختی. راه دیگر ایجاد کنجکاوی، خلق تعارض شناختی از طریق مطرح کردن سوالات تناقض‌گونه و یا از طریق اثبات‌هایی[8] با نتایج ظاهراً ضدّ و نقیض است. زمانی انگیزش درونی دانش‌آموزان افزایش می‌یابد که معلمان فعالیت‌ها و مثال‌هایی را ارائه کنند که باورهای نادرست را به چالش بطلبد. اگرچه باید به خاطر داشته باشید که انگیزة دانش‌آموزان تا زمانی تداوم خواهد داشت که تعارض حل شود و یا تا زمانی که دانش‌آموزان ناامید شوند. اگر دانش‌آموزان نتوانند تعارضی را که شما مطرح کردید حل کنند (مثلاً زمانی که از آنها خواسته شود بدون راهنمایی کافی به اکتشاف بپردازند) خسته یا ناکام خواهند شد و انگیزش کاهش می‌یابد.

درگیر کردن دانش‌آموزان به خیالپردازی و قصه [9]. شواهدی وجود دارد مبنی بر این که خیالپردازی می‌تواند بر انگیزش درونی دانش‌آموزان، تأثیر مثبتی داشته باشد. در مطالعه‌ای، دانش‌آموزانی که برنامه‌ریزی کامپیوتری را با محیطی خیالی (مثل دزدان دریایی، کارآگاهان یا فضانوردان) یاد گرفته‌اند، بیشتر انگیزة درونی داشتند تا دانش‌آموزانی که آن را در بافتی سنّتی آموخته‌اند. به نظر می‌رسد اثرات برانگیزانندة‌ خیال‌پردازی، متکی بر توجة فزایندة دانش‌آموزان و تلاش ذهنی آنان باشد.

ایجاد موقعیت‌‌هایی برای اشتغال فعالانه دانش‌آموزان با مواد یادگیری. دانش‌آموزان زمانی سطح بالایی از انگیزش را گزارش می‌کنند که بتوانند محصولات جدیدی را تولید، خلق و دستکاری کنند یا با مواد یادگیری و یا با سایر دانش‌آموزان تعامل کنند. دانش‌آموزان از طریق عمل کردن، خلق، طراحی، حل کردن، نوشتن و اعمال اینچنینی یاد می‌گیرند. انفعال به انگیزش و کنجکاوی دانش‌آموزان صدمه می‌زند. به جای اینکه برای دانش‌آموزان چیز جالبی را تعریف کنید برای آنها سوالی را مطرح کنید و از آنها بخواهید درصورت امکان پاسخ آنها بیابند و یا آن را حل کنند.

تکنولوژی را در کلاس درس بکار برید. تکنولوژی در صورتی که مورد استفادة درست قرار گیرد می‌تواند اشتغال دانش‌آموزان و انگیزة یادگیری‌شان را بهبود بخشد. بسیاری از دانش‌آموزان فریفتة کامپیوتر و سایر تکنولوژی‌های جدید هستند. کاربردهایی مثل پردازنده‌های کلمات، ابزارهای گرافیکی و نرم‌افزارهای نمایشی می‌توانند ابزارهای مفیدی برای تشویق دانش‌آموزان به کسب غرور بیشتر نسبت به کیفیت کارشان باشند. باید به دو اخطار توجه کنید. اولاً برخی از کارشناسان به معلمان دربارة اثر تازگی بالقوة تکنولوژی اخطار می‌دهند. این اصطلاح برای اشاره به هر نوع افزایش کوتاه مدت در یادگیری و تعهد دانش‌آموزان به کار می‌رود. ثانیاً اگر دانش‌آموزان فاقد مهارت‌های ضروری برای استفاده از این ابزارها باشند، ممکن است علاقة آنها به تکنولوژی کاهش یابد. بنابراین، پیش از بکار بردن تکنولوژی در کلاس درس باید این اطمینان حاصل شود که تمامی دانش‌آموزان در استفاده از این ابزارها خبره‌اند. اغلب اوقات ایجاد مهارت‌های کامپیوتری، دانش‌آموزان را برمی‌انگیزاند تا مخصوصاً زمانی که کارشان در معرض نمایش برای والدین یا همسالان قرار دارد، کارهایی با کیفیت بالا انجام دهند.توصیه‌های کلاسی

چگونه تمایل طبیعی دانش‌آموزان به یادگیری را مورد حمایت قرار دهیم؟

سرمشق‌سازی اشتیاق و ارزش یادگیری و تدریس

با دانش‌آموزان در میان بگذارید که در خارج از کلاس درس چه چیزهایی را آموخته‌اید (مثلاً کتاب‌ها، مقالات، روزنامه‌ها مجلات)
موقعیت‌هایی را برای دانش‌آموزان پدید آورید تا به همسالان یا والدینشان درس دهند.

سازماندهی دستورالعمل برای علاقمندی دانش‌آموزان

اطلاعاتی را دربارة علایق دانش‌آموزان جمع‌آوری کنید و از این اطلاعات برای انتخاب موضوعات در مقالات، پروژه‌ها یا گزارشات استفاده کنید.

پروژه‌هایی را مطرح کنید که از تحول خودِ[10] احتمالی دانش‌آموزان حمایت می‌کنند و یا در خدمت علایق جمعی آنان هستند.

ایجاد پروژه‌های با عملکرد خود دانش‌آموزان

به دانش‌آموزان اجازه دهید در ایجاد عناوینی‌که در ارزشیابی پروژه‌هایشان به کار می‌رود شرکت کنند.
دانش‌آموزان را وادار کنید دربارة موضوعات احتمالی پروژه و شیوه‌های ارائة آن بارش مغزی داشته باشند.

استفاده از مجموعة متنوعی از روش‌های تدریس

هنگام طراحی برنامه‌های درسی بین استفاده از سخنرانی، عملکرد انفرادی و عملکرد گروهی تغییر ایجاد کنید (بچرخید).
از شیوه‌های مختلفی برای ابراز دانش در کلاستان استفاده کنید.

مطرح کردن مشکلات زندگی روزمره برای دانش‌آموزان

از روزنامة محلی برای مطرح کردن مشکلات دنیای واقعی برای استفاده در پروژه‌های مدرسه استفاده کنید.

از دانش‌آموزان بخواهید دانش و مهارتی را که اخیراً فرا گرفته‌اند برای حلّ مشکلات واقعی به کار برند.

ایجاد تعارش شناختی

دانش‌آموزان را با عقاید، نظریات و کارهای هنری متناوب رویه رو کنید.

از دانش‌آموزان بخواهید موضوعاتی را که بیشتر مناقشه‌آمیزند یا دیدگاه‌ها و راه‌حل‌های گوناگونی‌دارند مطرح کنند.

استفاده از خیال‌پردازی و قصه

دانش‌آموزان را ترغیب کنید داستان‌ بسازند و افسانه‌های محلی را تفسیر کنند.

نقش بازی کردن و هجو ادبی را در قسمت‌ها و پروژه ها به کار برید.

درگیرکردن فعالانة دانش‌آموزان با موارد یادگیری

به دانش‌آموزان بیاموزید چگونه از فهرست‌ موضوعات و فرهنگ واژگان در کتاب‌ها استفاده کنند تا به توانند از این کتاب‌ها به عنوان منبع استفاده کنند.

مواد آموزشی را ایجاد کنید که دانش‌آموزان می‌توانند با یادگیری، آنها را مورد دستکاری قرار دهند.

بکاربردن تکنولوژی در کلاس درس

فهرستی از وب‌سایت‌هایی را فراهم کنید که واجد اطلاعات موثق و با کیفیت بالا برای موضوعات مطرح شده در کلاس درس هستند.

پروژه‌هایی را طرح ریزی کنید که دانش‌آموزان بتوانند بیاموزند چگونه از نرم‌افزار گرافیکی برای ارائة یافته‌هایشان استفاده کنند.
 
 

[1] Exploratory behaviors
[2] tutoring
[3] Professional development
[4] situational
[5] instruction
[6] train
[7] Comfort zone
[8] demonstration
[9] Make believe
[10] self

اختصاصی همیاری