آيا تا به حال اين سوال را از خود پرسيده‌ايد كه من كيستم؟ به نظر ديگران من چطور فردي هستم؟
لازمه‌ي پاسخ‌دادن به اين سوالات داشتن خودآگاهي است. خودآگاهي به اين معني كه چگونه به خود نگاه كرده و بر اساس اين نگاه چه احساسي پيدا مي‌كنيم. آيا فردي را مي‌شناسيد كه از خودآگاهي خوبي برخوردار باشد؟ چه ويژگي‌هايي دارد؟
نوع خودآگاهي ما پيش‌بيني كننده‌ي احساس رضايت از خودمان و زندگي است.
احساس ناراضي بودن از خود، نشانه‌هايي است كه به فرد هشدار مي‌دهد كه نيازمند تغيير است و اساسي‌ترين بخش اين تغيير برخودآگاهي است. متاسفانه ما كمتر حاضريم وقتي را صرف اين كنيم كه ببينيم چه خصوصياتي داريم و كمتر مي‌توانيم ارزش‌ها، علايق و چيزهايي كه دوست نداريم، باورها يا سبك زندگي‌مان را تجزيه و تحليل كنيم.
ما فقط در تكاپو هستيم تا كارهاي ديروز را به پايان رسانده و كارهايي براي فردا داشته باشيم و همين عمل را فردا و روزهاي بعد هم انجام مي‌دهيم.
  • تعريف خودآگاهي: آگاهي يافتن و شناخت اجزاي وجود همچون خصوصيات ظاهري، احساسات، افكار و باورها، ارزش‌ها، اهداف، نقاط قوت و ضعف، آگاهي يافتن از ويژگي‌هاي خود يك مهارت است والزام به نگرسيتن خود، اولين قدم خودآگاهي است.چه اهدافي را دنبال مي‌كنيد؟ از نظر عاطفي در چه شرايطي هستيد؟ از نظر ظاهري چه ويژگي‌هايي داريد؟


اجزاي خودآگاهي
  1. شناخت ويژگي‌هاي جسماني و ظاهري: از عوامل موثر در شناخت خود است. هريك از ما برخي از ويژگي‌هاي ظاهري خود را مثبت و برخي ديگر را منفي ارزيابي مي‌كنيم. برخي را قابل تغيير و برخي را غيرقابل تغيير مي‌دانيم.
  2. شناخت توانايي‌ها و مهارت‌هاي خود: نقاط قوت
    • شناخت خصوصيات و ويژگي‌هاي مثبت خود: به صورتي كه برخي از اين ويژگي‌ها آشكار است ، آن را مي‌شناسيم و برخي ديگر را به خوبي نمي‌شناسيم و بايد آن را كشف كنيم و اگر نتوانستيم گاه با مشورت ديگران آنها را بيابيم.
    • شناخت توانمدي‌ها و استعداد‌هاي خود: هر كدام از ما توانايي‌هايي داريم كه باعث مي‌شود در چنين كارهايي موفق باشيم . مثل روابط اجتماعي خوب، نقاشي خوب.
    • شناخت پيشرفت‌ها و موفقيت‌هاي خود: منظور از پيشرفت موفقيت در انجام كارهاي معمولي زندگي است. مثل اولين باري كه توانستيم بدون كمك دوچرخه‌سواري كنيم. اتوبوس سوار شويم،... هر چه بهتر خود را بپذيريد، خودآگاهي شما واقعي تر خواهد بود. واقعيت اين است كه توانايي‌ما محدود است و همه‌ي انسان‌ها در برخي موارد موفق و در برخي موارد ضعيف عمل مي‌كنند. اما شناخت نقاط ضعف خود و پذيرش آنها نيز كاملاً ضروري است. زيرا با تكيه براين خودآگاهي مي‌توانيد با موفقيت حركت كنيد.

3-شناخت افكار و گفتگوهاي دروني خود: بسياري از ما انسان‌ها آنگاه كه كاري را خوب انجام نمي‌دهيم از دست خود عصباني شده و خود را سرزنش مي‌كنيم. اغلب در موقعيت‌هاي مختلف زندگي‌ ذهن فعال شده و گفتگوي دروني با خود خواهيم داشت. اين گفتگوي با خود مي‌تواند منفي باشد، صدمه زده و ما را در شك و ترس‌هايمان باقي نگه دارد در حالي كه اين گفتگو مي‌تواند مثبت باشد و به ما شهامت بخشيده و تشويق به انجام كارهاي جديد نمايد.
4- شناخت افكار، باورها و ارزش‌هاي خود: ما درباره‌ي موضوعات مختلف، ايده‌ها و باورهاي خاصي داريم. باورهاي ما افكاري است كه آنها را صحيح دانسته و برمبناي آن عمل مي‌كنيم. ارزش‌ها، ملاك‌هايي است كه بوسيله‌ي آن افكار و باورهايمان را مورد ارزيابي قرار مي‌دهيم. باورها ، ارزش‌ها و به طور كلي نحوه‌ي نگرش ما نسبت به زندگي قابل تغيير است و ما مي‌توانيم هر كجا لازم باشد در افكار و باورهايمان به اصلاح و تعديل خود بپردازيم.
5- شناخت اهداف خود: هدف چيزي است كه مي‌خواهيم به آن برسيم و براي رسيدن به آن برنامه‌ريزي مي‌كنيم. هر چه قدر شناخت ما از خودمان واقعي‌تر باشد هدفي را هم كه براي خود برمي‌گزينيم واقع‌بينانه‌تر خواهد بود و احتمال دستيابي به آن نيز بيشتر خواهد بود. براي دستيابي به اهداف بايد آن را از قالب كلي و مبهم آن خارج ساخته و هدف خود را به جزء جزء كرده و مرحله به مرحله پيش رويم. در طي اين مراحل هم به توانمندي‌هاي خود بيشتر آگاه مي‌شويم و هم اين آگاهي به ما كمك مي‌كند كه اشتباهات خود را رفع كنيم.

برخي عوامل موثر در رشد خودآگاهي
  • پذيرش خود: دراين رابطه بايد، نقاط ضعف و قوت و كلاً آنچه هستيم را پذيرفته و دوست داشته باشيم. واقعيت اين است كه مهارت‌ها و توانايي‌هاي ما به ميزان آگاهي‌هاي ما محدود است. يكي از مهمترين عوامل موثر در پذيرش خود، پذيرفتن اشتباهاتي است كه از ما سر مي‌زند؛ چرا كه هيچ يك از ما نمي‌خواهيم مرتكب اشتباه شويم ؛ ولي اشتباه مي‌كنيم. اين اشتباهات چيزهاي زيادي به ما ياد مي‌دهد. پس بايد آنها را بپذيريم. علاوه برپذيرش، بخشش نيز بسيار مهم است. اين كار به افزايش اعتماد ما كمك كرده و با آرامش حاصله توان بخشيدن خود را بدست مي‌آوريم.
  • پذيرش ديگران: مهمترين عامل در پذيرفتن ديگران،توانايي ما در پذيرش تفاوت‌هاي فردي‌ است. زيرا تفاوت‌هاي ژنتيكي و محيطي وجود دارد و تنها راه‌ آن پذيرش تفاوت‌هاست. بايد بپذيريم هر فرد انساني متفاوت و منحصر به فرد است و هريك از ما دربرخي موارد به ديگران شبيه هستيم و در برخي موارد متفاوت. شناخت و پذيرش اينها به خودآگاهي ما كمك مي‌كند.
  • مسئوليت پذيري: بديهي است بهترين كسي كه مي‌تواند براي ما تصميم‌گيري نمايد، خود ما هستيم. حال اگر به هر شكلي ترجيح دهيم ديگران به جاي ما تصميم بگيرند، در واقع مسئوليت كارمان را نپذيرفته‌ايم، ترس از شكست نبايد مانعي براي قبول مسئوليت ما باشد، اين كار به خودآگاهي ما كمك مي‌كند.

موانع رشد خودآگاهي
ويژگي‌هايي كه شايد به نظر فرد مثبت باشد ولي در عمل مانع خودشكوفايي وي شود، عبارتند از:
  • توقعات و انتظارات بيش از حد از ما: اگر خود را به همان صورتي كه هستيم نپذيريم و به دنبال ايده‌آل ها باشيم، خودخواه باشيم، بدون تلاش بخواهيم انتظارات‌مان برآورده شود، به جاي خواهش، دعوا راه بيندازيم تا به خواسته‌هايمان برسيم و خواسته‌هاي غيرمعقول داشته باشيم، توقعات بيش از حد داريم.
  • كمال گرايي: آرزوي كامل بودن، هم احساس رضايت از خودتان را از شما مي‌گيرد و هم بيشتر شما را در معرض ناكامي مي‌گذارد. ترس از بازنده بودن، اشتباه كردن، نارضايتي، همه يا هيچ‌پنداري، تاكيد زياد بر بايدها و اهداف غير قابل دسترسي هستند.
  • غرورها: غروري كه بر پايه‌ي خودايده‌آلي باشد يا موجب احساس مبالغه‌آميز باشد مثبت است. غرور محبوب بودن كه فرد فكر مي‌كند هر كس را بخواهد مي‌تواند داشته باشد. غرور عقلي كه فرد تصور مي‌كند قادر به حل تمام مشكلاتش است. غرور مهم بودن، غرور شجاعت، غرور درستي و عدالت، غرور آزادي مطلق، يعني حساسيت زياد به بايدها، نبايدها و مقرراتي بودن در جامعه.

(مهارت خودآگاهي، توانايي شناخت خصوصيات، نقاط ضعف و قدرت، خواسته‌ها، ترس‌ها و انزجارهاست. براي اكثر ما توصيف ويژگي‌هاي اخلاقي و رفتاري خود براي ديگران كار سخت و دشواري مي‌باشد. ممكن است پاسخ به اين سوال كه چه كسي هستيم؟ سخت و دشوار باشد.
اكثر ما فقط در مورد ويژگي‌هاي كلي و عمومي خود صحبت مي‌كنيم و از ويژگي‌هاي شخصيتي و رفتاري خود اطلاعات كافي و مناسبي نداريم.
نمي‌دانيم كه چه كارهايي را خوب انجام دهيم؟ به چه علت مهربان هستيم؟ چه‌آرزوهايي داريم؟ اولويت‌هاي زندگي ما چيست؟ رشد خودآگاهي، به فرد كمك مي‌كند تا دريابد، تحت استرس قرار دارد يا نه و اين معمولاً پيش شرط و شرط ضروري روابط اجتماعي و روابط بين فردي موثر و همدلانه است).


منبع: