افسردگی در کودکان                                         دکتر علیرضا شفیعی  -روانپزشک و روانکاو افسردگی نوعی بیماری است که انسان‌ها را در تمامی سنین از جمله کودکان و نوجوانان گرفتار می‌کند. این بیماری می‌تواند بخش عمده‌ای از زندگی کودک یا نوجوان را مختل سازد. خوشبختانه، درمان‌های خوبی وجود داردکه قادر است افسردگی کودکان را بهبود بخشد. در این یادداشت می‌خواهیم در باره افسردگی و درمان‌‌های آن در کودکان و نوجوان‌ها با استناد به شواهد علمی صحبت کنیم.وقتی بچه‌ای دچار افسردگی می‌شود چه اتفاقی می‌افتد؟
فقط افراد بزرگسال نیستند که دچار افسردگی می‌شوند. کودکان و نوجوانان‌ها هم افسرده می‌شوند. فرق‌شان در این است که جوان‌ترها غالبا احساسات خود را پنهان می‌کنند. بعنوان پدر یا مادر برایتان دشوار است که بر افسرده بودن فرزندتان اقرار کنید یا حتی بخواهید علایم موقت آنها را نیز بیان کنید.
افسردگی هم مثل بسیاری از امراض دیگر نوعی بیماری است. اگر درمان نشود ممکن است وضعیت فرد را بدتر کند، اما با ارایه درمان‌های مناسب می‌توان به بیماران افسرده کمک کرد. مطالبی را که می‌خوانید در مورد افراد 6 تا 18 ساله صدق می‌کند.
هیچ کس با قطعیت نمی‌داند علت افسرده شدن کودکان و نوجوان‌ها چیست؟
دختر بچه‌ها بیشتر از پسرها افسرده می‌شوند. بچه‌هایی که اکثر اوقات  با والدین خود دعوا و مرافعه می‌کنند یا آنهایی که دوستان صمیمی ندارند بیشتر از سایر کودکان دچار افسردگی   می‌شوند.
افسردگی کودکان به دنبال بروز برخی حوادث اتفاق می‌افتد. حادثه می‌تواند مرگ عزیز یا پدر و مادر باشد یا به هم خوردن رابطه دوستی و وجود مشکلات مدرسه.
علایم این بیماری چیست؟
کودکان و افراد جوان در مقایسه با بزرگترها علایم متفاوتی نشان می‌دهند. وقتی متوجه علایم زیر در فرزند خود شدید، به احتمال وجود افسردگی او شک کنید:
    •        غمگینی و عصبانیت در بیشتر اوقات روز و تقریبا هر روز.
    •        فقدان علاقه به فعالیت‌هایی که قبلا موجب شادی او می شد.
در کنار خلق پایین ممکن است ببینید که فرزندتان:
    •        تمایلی به غذا خوردن ندارد یا اینکه بیشتر از قبل غذا        می‌خورد.
    •        یا خیلی زیاد و یا خیلی کم می‌خوابد و انرژی ندارد.
    •        اگر اشتباهی کرد خودش را سرزنش می کند و بدون علت احساس گناه و بی ارزشی می کند.
    •        نمی‌تواند تمرکز کند و تصمیم بگیرد و افت تحصیلی پیدا   می‌کند.
بچه‌های کوچکتر ممکن است بدون علت واضح دچار علائم جسمی مثل سردرد، درد دل و درد اندام‌ها می‌شوند. نوجوانان‌ها هم در معرض خطر قرار دارند و ممکن است به خودشان آسیب بزنند. بعضی‌ها خودزنی می‌کنند و بعضی نیز فکر خودکشی پیدا می‌کنند یا ممکن است به سمت سوء مصرف مواد مخدر و الکل بروند. لازم نیست که همه این علامت‌ها در کنار هم باشند تا تشخیص افسردگی در کودکان گذاشته شود. ولی اگر در علامت اولی و حداقل دو تا از سایر علائم را دست کم به مدت دو هفته داشته باشند، تشخیص افسردگی عمیق مسجل می شود. در این صورت بیشتر از دو هفته صبر نکنید و حتما با روانپزشک مشورت کنید.
درمان چه نقشی دارد؟
با درمان مناسب می‌توان به بسیاری از کودکان افسرده کمک کرد. درمان با گفتگو (روان درمانی) خوب اثر می‌کند. پزشک اگر صلاح ببیند، ابتدا از روان درمانی استفاده می‌کند. ولی در مواقعی که شدت افسردگی زیاد باشد یا روان درمانی موجب بهبودی نشود ، از دارو استفاده می‌شود.
درمان از طریق گفتگو
دو نوع روان درمانی در مورد کودکان و نوجوان‌ها به کار می‌رود که یکی درمان بین فردی است و دیگری روان درمانی شناختی- رفتاری (CBT). هیچ تحقیقی وجود ندارد که نشان دهد کدام یک از درمان‌های فوق بهتر از دیگری عمل می کند. متاسفانه اینگونه درمان‌ها در همه جا قابل وصول نیستند و هر درمانگری نمی‌تواند روان درمانی انجام دهد.
در روش بین فردی، کودک یا نوجوان می‌آموزد که چگونه با سایر انسان‌ها مدارا کند. بر طبق نظریه‌ی بین فردی، افسردگی حاصل مشکلاتی است که در روابط بین انسان‌ها بروز می‌کند مثلا بچه‌ها با والدین خود دعوا و مرافعه می‌کنند یا اینکه در دوست یابی مشکل دارند. این نوع روان درمانی یک جلسه در هفته انجام می‌شود و به مدت 3 تا 4 ماه ادامه پیدا می‌کند.
روان درمانی شناختی – رفتاری هم افسردگی را بهتر می‌کند. هدف این نوع روان درمانی تغییر نوع نگرش فرد و رفتارهای اوست. روان درمانگر سعی می‌کند که نگرش بیمار را نسبت به خود و دنیای اطراف تغییر دهد. به بیمار آموزش داده می‌شود که مثبت اندیش باشد و افکار مثبت را جایگزین فکرهای منفی نسبت به خود، دیگران و دنیای اطراف کند طول مدت درمان در این روش 20 جلسه در طول 12 هفته است.
درمان دارویی
تحقیقات نشان داده است که نوعی داروی ضدافسردگی به نام فلوکستین می‌تواند افسردگی کودکان را درمان کند ولی ممکن است عوارض جانبی داشته باشد.
 فلوکستین از دسته داروهایی است که میزان سروتونین را در مغز افزایش می‌دهد. تحقیقات علمی نشان داده است که این دارو عارضه مهمی در جوان ترها ندارد و افسردگی عمیق را درمان می‌کند. میزان پاسخ درمانی در مواقعی که فلوکستین با روان درمانی ترکیب می‌شود بیشتر از زمان‌هایی که هر کدام به تنهایی به کار بسته شود. فلوکستین را نباید ناگهان قطع کرد چون باعث سردرد، سرگیجه، خواب آلودگی و احساس خستگی می‌شود. قطع این دارو باید تحت نظر پزشک و به تدریج انجام شود. در این صورت هیچ مشکلی پیدا نمی‌شود.
کارهایی که به بهتر شدن فرزند شما کمک می‌کند
اگر حدس می‌زنید که فرزندتان افسرده شده است، با پزشک خود مشاوره کنید. کارهای دیگری هم می‌توانید انجام دهید. مثلا، اگر بچه در مدرسه دچار مشکل شده است و با دانش آموزان درگیر می‌شود یا در انجام تکالیف مدرسه مشکل دارد، می‌توانید با معلم و مشاور مدرسه صحبت کنید و در مورد فرزندتان اطلاعات بیشتری بدست آورید. به این مساله هم توجه کنید که هر مشکلی در خانواده وجود داشته باشد می‌تواند بر عملکرد فرزندتان در مدرسه تاثیر بگذارد.
فرزند خودتان را تشویق کنید که مرتبا ورزش کند. انجام سه بار ورزش در هفته هر بار به مدت یک ساعت می‌تواند روحیه فرزندتان را بهتر کند. توصیه کنید که رژیم غذایی مناسبی داشته باشد و میوه و سبزیجات فراوان مصرف کند.
بعضی از خانواده‌ها توصیه می‌کنند که بچه‌ها از گیاهان خاصی برای رفع افسردگی استفاده کنند. تا کنون تحقیقات ثابت نکرده است که اینگونه مواد بر افسردگی تاثیر مثبتی داشته باشند. مواد گیاهی ممکن است با داروهای تجویزی تداخل بکنند و موجب بروز عوارض جانبی شوند.
آینده بچه من چه خواهد شد؟
افسردگی می‌تواند بر رشد فرزندتان در زندگی اجتماعی و مدرسه اثر بدی به جای بگذارد. دوره افسردگی به طور میانگین هفت ماه طول می‌کشد. بعضی از بچه‌ها بدون درمان هم بهبود پیدا می‌کنند ولی حداقل نیمی از بچه‌هایی که درمان نمی‌شوند تا یک سال هم گرفتار افسردگی باقی می‌مانند. به همین خاطر است که مشاوره اهمیت پیدا می‌کند. اگر کودک بخوبی درمان شود، خطر مزمن شدن افسردگی و تداوم آن بیشتر از یک سال کاهش پیدا می‌کند.
کودکانی که دوره‌ای از افسردگی را پشت سر می‌گذارند ممکن است در آینده نیز دچار افسردگی شوند و این اتفاق می‌تواند در نوجوانی یا حتی در سنین بالاتر رخ دهد. مهم است که بدانید یک سوم نوجوانان و کودکان افسرده اقدام به خودکشی می‌کنند.
این مساله برای هر پدر یا مادری درد آور است. ولی آگاهی داشتن و فهم اینکه در مواقع اورژانسی چه کاری برای فرزندتان لازم است انجام دهید، از وقوع خودکشی جلوگیری می‌کند.
اگر کودکی بگوید که فکر خودکشی دارد، حتما نیاز به کمک دارد. باید این مساله را جدی بگیرید و فورا با روانپزشک مشاوره کنید تا در صورت نیاز درمان‌های اورژانسی و بستری انجام شود.منبع : BMJ