قسمتی دیگر از مقاله

[راهله]

ویژگی­های مزاج­ها از نظر ظاهری و حالات روحی- مزاج بلغمی
افراد  بلغمي  يا مزاج  بلغمي،  طبع سرد و تر دارند. از نظر ظاهري  افراد  فربه  و چاقي هستند ولي بدنشان لخت و ول و سست است. بخاطر چربي بالايي  که  دارند، پوستشان سفيد است و آن قرمزي دموي ها را ندارند. در مقابل سردي واکنش منفي  نشان مي‌دهند مثلاً ماست و خيار و دوغ که بخورند بدنشان سست و بي حال و کسل مي‌شود. اينها هم دچار افزايش فشار خون مي شوند ولي فشارخون بالاي اينها بخاطر بالا رفتن بلغم است  و  نه  به  خاطر  خون  و  اينها موقع بالا رفتن بلغم صورتشان قرمز   نمي‌شود. اينها بيشتر به بيماريهاي معده و مفاصل دچار مي شوند. از نظر روحي  : افراد  کسل  و تنبلي هستند ولي بسيار بسيار سعه صدر و حوصله دارند و اروپائيها مي گويند اينها افرادي هستند که به درد مديريت بازرگاني و  کارهاي  تجاري  مي‌خورند. غالب  رئيس شرکتهايي که کار تجاري مي­کنند  مي‌بينيد كه يك فرد چاق (كه غبغب هم دارد) معمولاً فرد لاغر رئيس اداره و شركتي نمي‌‌باشد. واقعيتش هم  همين طور است.
 حضرت علي (ع): عاله الرياسه السعه الصدر( عالت رياست کردن، سعه صدر است) معمولاً اينها براي رفاقت مناسبند، جوش نمي آورند افراد با حوصله و ملايمي هستند. هيچوقت کارهاي  جهشي  و شتابزده از اينها سر نمي‌زند. ا ز نظر تاثير مواد غذايي سردي سريعاً روي بدن اينها تاثير منفي مي گذارد و خوردن گرمي برايشان نشاط ايجاد مي‌کند و سرحالتر  مي شوند هرچند ممکن است اينها ميل به خوردن سردي  زيادتر  داشته  باشند. يک  قاعده هم داريم که «الجنس الي الجنس يميلوا»  يعني هرجنس  به  طرف  جنس  خودش ميل و کشش پيدا مي کند  يعني افراد سرد ميل به سردي بيشتر دارند ولي برخلافش برايشان بهتر  است  يعني  مثلاً  عسل  براي  اينها تاثير مثبت دارد ولي ميل دروني خودشان  به طرف  چيزهاي سرد بيشتر است. از نظر دفع فضولات، ادرار صبحگاهي  اينها  معمولاً  رقيق تر  است  و  از  نظر مدفوع معمولاً حالت يبوست  دارند. اينها ديرتر خسته مي شوند، هرچه کار مي کنند کمتر خسته مي شوند  برخلاف  افراد گرم مزاج که زود خسته مي شوند.(مردها زودتر از خانم­ها خسته مي شوند که در کتاب عقيلي در توجيه آن مي گويد که شما هيچ جا نمي‌بينيد  که شير نر برود شکار چون که بدن شير نر گرمتر است و شير ماده بدنش سردتر و گرمي سريعاً انتشار پيدا کرده و دفع مي‌شود. برخلاف سردي که مرتب استمرار دارد. در دويدن و پروازکردن هم جنس ماده  بيشتر مي‌تواند  استمرار داشته باشد. از  نظر  خوابيدن  اينها خواب  خوبي دارند  تا  بيدارشان  نکني از خواب بيدارنمي شوند. اينها افراد کندي هستند و حافظه‌هاي ثابتي ندارند. (البته کليت ندارد چون طيف گسترده اي از  مردم را  مي سنجيم  كه ممكن است بلغمي باشند و بالاترين حافظه دنيا را داشته باشند).
 
ویژگی­های مزاج­ها از نظر ظاهری و حالات روحی- مزاج دموی
طبع  گرم و تر  دارند، در ظاهر چهره  برافروخته  و سرخي دارند، چاق و ماهيچه اي هستند، افراد دم دمي مزاجي هستند (همانطور که خودمان در فرهنگ عاميانه‌مان داريم). اينها  در کارهاي  ريز و ظريف اصلاً نمي‌توانند  وار  شوند و معمولاً آدمهاي مهربان و ساده لوحي هستند. از نظر جسمي همان  طورکه گفتيم افراد تنومند وماهيچه اي، اهل کارهاي قوي هستند ولي اهل  استمرار  در کار نيستند غالباً  دچار بيماريهاي افزايش
حجم  خون  مي شوند  مثل  فشارخون بالا، سرخي چشم  يا رمد، خون  دماغ، سکته و خونريزي  اعضاء  مي شوند. اينها  افراد شاد  و بذله گويي هستند و مشكلات روحي براي اينها پيش نمي­آيد. از نظرتاثيرمواد غذايي روي افراد دموي : سردي  آزار و اذيتي  به  اينها  نمي­رساند،  گرمي  هم  آنچنان تاثير منفي رويشان  ندارد  مگر  اينکه  بيش از حد خورده باشند. معمولاً هم اين افراد همه  چيز مي‌خورند و قيد و بندي هم  به رسومات  و... ندارند. البته همه موارد  را تطبيق  نکنيد ممکن است حالات جسمي يک  فرد  با  يک  مزاج مطابقت داشته  باشد  ولي  حالت  روحي­اش  مطابقت  نداشته  باشد.
دفع فضولات  در اينها  تقريباً  متعادل  است. ادرار پررنگ و مدفوع بصورت
متعادل  خارج مي‌شود.خواب خوبي دارند البته خوابشان از بلغمي­ها کمتر است. اينها گرم و تر هستند. يعني به هوا نسبتشان داده ايم يعني مثل هوا، همان  طور که  هوا سريع  جا به جا مي‌شود اينها هم دم دمي اند، افکار و عقايد شان و حتي صورتشان در ناراحتي و خوشحالي سريع تغيير مي کند. اينها نبض عظيم دارند يعني در طول و عرض و شهوق (ارتفاع) اکثر ممن ما  ينبغي هستند  يعني نبضشان در  هر سه جهت بيشتر از افراد عادي زده مي‌شود.
در طب سنتی ایران 9 نوع مزاج در نظر گرفته می­شود که عبارتند از سرد، گرم، تر، گرم و خشک مزاج­های مفرد، سرد و تر، سرد و خشک، گرم و تر، گرم و خشک
(مزاج­های مرکب) و معتدل. از آن جایی که انسان معتدل حقیقی به طور مطلق وجود ندارد و هر کس گرفتار غلبه­ی کم و بیش یکی از این مزاج­هاست، مزاج کاملاً معتدل و مزاج­های مفرد که در آن­ها دو طبیعت کاملاً با هم در تعادلند، به ندرت به چشم می­خورند. بنابراین به طور کلی 4 نوع مزاج صفراوی (گرم و خشک- Choleric)، دموی (گرم و تر- Sanguine)، بلغمی (سرد و تر- Phelgematic) و سوداوی (سرد و خشک- Melancholic) در نظر گرفته می­شود.
از میان عوامل ذکر شده که در تعیین مزاج نقش دارند، طبیعت­های اولیه که شامل صفات سردی و گرمی می­شوند، بیش از طبیعت­های ثانویه مورد توجه بوده و امروزه نیز بیشتر مورد استفاده قرار می­گیرند. ا زاین زاویه می­توان تمام افراد را به طور کلی در دو دسته سرد (شامل مزاج­های سرد، سرد و تر و سرد و خشک) و گرم مزاج (شامل مزاج­های گرم، گرم و تر و گرم و خشک)  قرار داد.
افراد گرم­مزاج پرانرژی، پرکار و فعال و برون­گرا هسند و احساسات خود را سریعاً در ظاهر بروز می­دهند. چنانچه افراد صفراوی (گرم و خشک) تحریک­پذیری فوق­العاده داشته و بسیار زود خمشگین می­شوند. در افراد گرم مزاج سوزش اندام­ها و احساس حرارت ناگهانی و بدون علت مشاهده می­شود. نبض در این افراد سریع و رگ­ها برجسته و فراخ هستند. به طوری که در افراد دموی (گرم و تر) رگ چهره به دلیل فراوانی خون در رگهای به سرخی می­گراید. بدن در هوای سرد به راحتی با عوامل فیزیکی و فیزیولوژیکی گرم می­شود اما خنک شدن در هوای گرم به آسانی قابل انجام نیست.
در بین افراد دارای مزاج سرد، سستی و ناتوانی، کمبود انرژی و احساس ضعف شایع است. به طوری که افراد بلغمی (سرد و تر) کند و بی­حال و بی­حوله هستند و تمایل چندانی به انجام کار ندارند. و افراد سواوی (سرد و خشک) نیز به ندرت تا پایان روز انرژی کافی برای انجام کار دارند.افراد سرمزاج درون­گرا بوده و احساسات خود را کمتر بروز می­دهند.
چنانچه افراد بلغمی (سرد و تر) تحریک­پذیری پایینی داشته و بی­خیال و غیرحساس هستند. نبض در افراد سرد مزاج آرام، رگ­ها باریک هستند و خون اندکی در ان­ها جریان دارد. به طوری که سفیدی  و رنگ پریدگی در چهره­ی افراد بلغمی (سرد وتر) کاملاً مشهود است. بدن افرادی که دچار غلبه­ی سردی مزاج هستند، در هوای سرد به راحتی با عوامل فیزیکی و فیزیولوژیکی گرم نمی­شود و سرما تا مدت زیادی در بدن فرد باقی
می­ماند.
پاسخ بدن به استرس­ها از طریق تحریک سیستم عصبی سمپاتیک، سیستم عصبی پاراسمپاتیک (عصب واگ) و غده فوق کلیوی انجام می­پذیرد. با توجه به آثار متفاوت تحریک هر کدام از سیستم­های فوق روی هومنوستاز (Homeostasis) بدن و با بررسی آثار مربوط به مزاج­ها،  این احتمال مطرح می­شود که در مزاج گرم افزایش تحریک سیستم عصبی سمپاتیک و در مزاج سرد کاهش تحریک سیستم عصبی سمپاتیک وجود داشته باشد. با در نظر گرفتن وجود چنین رابطه­ای در صدد امتحان این فرضیه برآمدیم شاید تفاوت  افراد دارای مزاج­های گرم و سرد به تفاوت این افراد در پاسخ به استرس­های روزمره برگردد، به طوری که سهم تحریک سیستم عصبی سمپاتیک در افراد گرم مزاج بیشتر از افراد سردمزاج باشد.
 

چهار رکن	خاک	آب	هوا	آتش
کیفیت­های اولیه	سرد و خشک	سرد و تر	گرم و تر	گرم و خشک

 کیفیت­های اولیه چهار رکن تشکیل دهنده جهان مادی و بدن انسان
 
 
 

سن	رشد (حداثت و نمو)  (30-0)	جوانی (شباب) (40-30)	میانسالی(کهولت) (60-40)	پیری (شیخوخت) (60<)
مزاج	گرم­ و تر	گرم و خشک	سرد و خشک	سرد و تر

 مزاج افراد در سنین مختلف
 
 
 

فصل	بهار	تابستان	پاییز	زمستان
مزاج	گرم و تر	گرم و خشک	سرد و خشک	سرد و تر

 مزاج فصل­های مختلف
 
 
 
 
 
 
حالات روانی (اعراض نفسانی)
حالات روانی یا اعراض نفسانی مهم­ترین نقش را در حفظ سلامتی و درمان بیماری برعهده  دارند زیرا به سرعت، قوا و افعال را  تحت تأثیر قرار می­دهند، در حالی که موارد دیگر از سته ضروریه برای اثربخشی احتیاج به زمان دارند.
مزاج انسان به شدت از حالات روانی تأثیر می­پذیرد، برخی از این حالات با سرعت بسیار زیاد و برخی با سرعت کمتر مزاج انسان را تحت تأثیر قرار می­دهند. به عنوان مثال خشم، حرارت را به طور ناگهانی به بیرون می­راند در حالی که لذت حرارت را کم­کم به بیرون می­راند. ترس، حرارت را به طور ناگهانی به داخل می­راند (چهره سفید می­شود) ولی اندوه، حرارت را کم­کم به داخل رانده، در دارزمدت موجب بیماری­های سودایی می­شود.