سفارش حضرت علی علیه السلام به مردم‌داری

امام علی علیه‌السلام در تمام نامه‌ها، فرمانداران و استانداران خود را نسبت به حقوق اجتماعی مردم، و باز پس گرفتن حق محرومان از ستمکاری سفارش می‌کرد.و از نظر اخلاق اجتماعی، مسئولان نظام را به مردم‌داری، ابراز محبت و لطف نسبت به رعیت و مردم دستور می‌‌داد.به مالک اشتر نوشت:

اخلاق رهبری (روش برخورد با مردم)«و اشعر قَلبکَ الرّحمةَ للرّعیّة، و المحبة لَهم، و اللُطف بهم، ولا تَکوننَّ عَلیهم سَبُعاً ضاریاً تَغتنمُ اَکلهُم، فانّهم صِنفانِ: اِمّا اخٌ لکَ فی الدّینِ، او نَظیرٌ لک فی الخَلقِ، یَفرطُ مِنهمُ الزّلل، و تَعرِضُ لهُمُ العِللُ، و یوتی علی ایدیهم فی العَمدِ و الخَطا، فَاعطهِم مِن عَفوکَ و صَفحِکَ مِثلَ الّذی تُحبُّ و تَرضی اَن یُعطیکَ اللهُ مِن عَفوهِ و صَفحهِ.فَانّکَ فَوقَهُم، و وآلی الامرِ علیکَ فَوقلکَ، و اللهُ فَوقُ مَن وَلّاکَ! و قَد استَکفاکَ اَمرَهُم، وَ ابتلاکَ بِهم.

«مهربانی با مردم را پوشش دل خویش قرار ده، و با همه دوست و مهربان باش.مبادا هرگز، چونان حیوان شکاری باشی که خوردن آنان را غنیمت دانی، زیرا مردم دو دسته‌اند، دسته‌ای برادر دینی تو، و دسته دیگر همانند تو در آفرینش می‌باشند، اگر گناهی از آنان سر می‌زند، یا علت‌هایی بر آنان عارض می‌شود، یا خواسته و ناخواسته، اشتباهی مرتکب می‌گردند، آنان را ببخشای و بر آنان آسان ‌گیر، آنگونه که دوست داری خدا تو را ببخشاید و بر تو آسان گیرد.همانا تو از آنان برتر، و امام تو از تو برتر، و خدا بر آن کس که تو را فرمانداری مصر داد والاتر است، که انجام امور مردم مصر را به تو واگذارده، و آنان را وسیله آزمون تو قرار داده است.»(۱(حضرت امیرالمومنین علی علیه‌السلام در نامه ۲۷ به محمد بن ابی بکر، شیوه‌های مردم‌داری و رعایت حقوق اجتماعی انسان‌ها را اینگونه تذکر می‌دهد:

اخلاق اجتماعی«فاخفض لهم جناحک، و الن لهم جانبک، وابسط لهم وجهک، و آس بینهم فی اللّحظة و النّظرة، حتّی لا یطمع العظماء فی حیفک لهم، و لا ییاس الضعفاء من عدلک علیهم، فان الله تعالی یسائلکم معشر عباده عن الصّغیرة من اعمالکم و الکبیرة، و الظاهرة و المستورة، فان یعذب فانتم اظلم، و ان یعف فهو اکرم؛«با مردم فروتن باش، نرمخو و مهربان باش، گشاده‌رو و خندان باش، در نگاه‌هایت، و در نیم نگاه و خیره شدن به مردم به تساوی رفتار کن، تا بزرگان در ستمکاری تو طمع نکنند، و ناتوان‌ها در عدالت تو مایوس نگردند، زیرا خداوند از شما بندگان درباره اعمال کوچک و بزرگ، آشکار و پنهان پرسش می‌کند، اگر کیفر دهد شما استحقاق بیش از آن را دارید، و اگر ببخشد از بزرگواری اوست.»(۲)


پی‌نوشت‌ها:۱- نامه ۵۳/۸ نهج‌البلاغه معجم المفهرس مولف، که برخی از اسناد آن به این شرح است:- تحف العقول، ص ۱۲۶: ابن شعبه حرانی (متوفای ۳۸۰ه)- دعائم الاسلام، ج ۱ ص ۳۵۰: قاضی نعمان (متوفای ۳۶۲هـ(- نهایة الارب، ج ۶ ص ۱۹: نوبری شافعی (متوفای ۷۳۲هـ(- فهرست نجاشی، ص ۷: نجاشی (متوفای ۴۵۰هـ(- فهرست، ص ۳۷: شیخ طوسی (متوفای ۴۶۰ هـ(- تاریخ دمشق، ج ۳، ص ۲۸۹، ح ۱۳۱۱ و ۱۳۱۴: ابن عساکر شافعی (متوفای ۵۷۳ هـ)- بحارالانوار، ج ۱۷، ص ۶۸ و ج ۷۲ ص ۹۶: مجلسی (متوفای ۱۱۱۰ هـ)۲-  نامه ۲۷ نهج‌البلاغه معجم المفهرس مولف، که برخی از اسناد آن به این شرح است:- کتاب الغرات، ج ۱، صص ۲۳۰ و ۲۲۳ و ۲۳۵ و ۲۴۹: ابن هلال ثقفی (متوفای ۲۸۳هـ)- تحف العقول، ص ۱۷۶ و ۱۷۷: ابن شعبه حرانی (متوفای ۳۸۰ هـ)- کتاب مجالس، ص ۲۶۰م ۳۱، ح ۳: شیخ مفید (متوفای ۴۱۳ هـ)- کتاب امالی، ص ۲۴- ۲۵ م اول ح ۳۱/۳۱: شیخ طوسی (متوفای ۴۶۰ هـ)- بشارة المصطفی، ص ۴۴: طبری شافعی (متوفای ۵۵۳ هـ)- مجموعه ورام، ص ۱۹ و ۴۹۷: شیخ ورام (متوفای ۶۰۵ هـ)- تاریخ طبری، ج ۳، ص ۵۵۶، سنه ۳۶: طبری شافعی (متوفای ۳۱۰ هـ)

منبع:امام علی علیه السلام و مسایل حقوقی، محمد دشتی.