اوتيسم، عبارت از طيف گسترده‌اي از اختلالات تکاملي است که با مشکلات رفتاري، ارتباطي و اجتماعي بروز مي‌کنند. براساس تخمين اداره کنترل بيماري‌هاي ايالات متحده، يک مورد از هر 88 کودک در اين کشور به شکلي از طيف گسترده اختلال اوتيسم مبتلاست. هرچند درمان قطعي براي اين بيماري وجود ندارد، درمان‌هاي دارويي و غيردارويي متنوعي براي کمک به کنترل بهتر علايم آن وجود دارند. هدف از کنترل بيماري اوتيسم، به حداقل رساندن علايم مشخصه بيماري براي ممانعت از آسيب‌هاي تحصيلي کودکان و بهبود کيفيت زندگي بيماران و خانواده آنهاست.

 اوتيسم، علت‌شناسي و شيوع

مطالعات دقيق‌تر نشان داده‌اند شيوع طيف گسترده اختلالات اوتيسم از يک مورد در هر 150 کودک در سال 2000 ميلادي به يک مورد در هر 88 کودک در سال 2008 ميلادي افزايش يافته است. اوتيسم، مجموعه‌اي از اختلالات تکاملي است که از لحاظ علايم، مهارت‌هاي درگير و شدت درگيري با يکديگر متفاوتند. اين طيف شامل خود اختلال اوتيسم، اختلال آسپرجر ( Asperger Syndrome)، اختلال فروپاشنده دوران کودکي، اختلال رت (Rett’s disorder) و چند اختلال تکاملي ديگر دوران خردسالي است. علت قطعي اين بيماري هنوز به درستي مشخص نيست. مطالعات نشان داده‌اند فاکتورهاي ژنتيکي و محيطي هر دو در ابتلا به اين اختلال دخيل هستند. نشانگان X شکننده (ناشي از موتاسيوني است که باعث عقب‌ماندگي ذهني مي‌شود) و نيز توبروز اسکلروزيس (يک اختلال ژنتيکي نادر است که به رشد تومور در مغز و اعضاي حياتي فرد مي‌انجامد)، از جمله بيماري‌هاي مرتبط با اوتيسم شناخته شده‌اند. به علاوه، فرزندهاي بعدي خانواده‌هاي داراي يک کودک مبتلا به اوتيسم 35 برابر کودکان ساير خانواده‌ها در معرض خطر ابتلا به اين بيماري هستند اما اهميت فاکتورهاي محيطي در ابتلا به بيماري اوتيسم روز‌به‌روز افزايش مي‌يابد. بالا بودن سن والدين، سابقه بيماري‌هاي خاص در خانواده، مشکلات رخ داده براي مادر طي دوران بارداري و حين زايمان از آن جمله‌اند. 

درمان‌هاي دارويي و غيردارويي اوتيسم

مبتلايان به اوتيسم در تمام طول عمر خود به درمان نياز دارند. اهداف اوليه درمان‌هاي غيردارويي مبتلايان به اوتيسم عبارتند از به حداقل رساندن شدت علايم اصلي بيماري، بهبود استقلال و کيفيت زندگي کودک و حمايت خانواده طي مسير تحصيلي و آموزشي وي.مبتلايان به اوتيسم اغلب به بيماري‌هاي ديگري نظير مشکلات خواب، تشنج، عقب‌ماندگي ذهني، اختلالات گوارشي، اختلالات روان‌پزشکي (نظير اضطراب، افسردگي و اختلال بيش‌فعالي و کاهش تمرکز) مبتلا هستند. مطالعه‌اي نشان داده بيش از نيمي ‌از مبتلايان به اختلالات اوتيسم به يکي از
3 بيماري همراه يعني اختلال بيش‌فعالي و کاهش تمرکز، عقب‌ماندگي ذهني يا صرع مبتلا هستند. ميزان شيوع صرع در مبتلايان به اختلالات اوتيسم 11 تا 39 درصد است. اين ميزان در صورتي که اوتيسم با عقب‌ماندگي رشد و نقايص حرکتي همراه باشد، به مراتب بيشتر است. انتخاب داروهاي ضدتشنج و طول مدت درمان در کودکان مبتلا به صرع و اوتيسم با ساير کودکان مبتلا به صرع تفاوتي ندارد. در اين کودکان اختلالات خواب نسبتا شايع هستند. در صورت نيافتن علت مشخصي براي اختلال خواب کودک مبتلا به اوتيسم، ارتقاي بهداشت خواب و محدود کردن ساعات خواب طي روز مي‌تواند کمک‌کننده باشد. گروه داروهايي نظير آنتي‌هيستامين‌ها، آگونيست‌هاي آلفا-2، بنزوديازپين‌ها، ترازودون و آرامبخش‌هاي خواب‌آور جديدتر، براي غلبه بر بي‌خوابي در کودکان تجويز مي‌شوند. شواهدي به نفع برهم خوردن ريتم ترشح ملاتونين در اين کودکان وجود دارد.طيف گسترده‌اي از علايم رفتاري در اوتيسم مشاهده مي‌شود. بيش‌فعالي، کاهش تمرکز و توجه، پرخاشگري، رفتارهاي خود آزاردهنده از آن جمله‌اند. علل ديگر ايجادکننده اين علايم بايد مورد بررسي قرار گيرند. دلايلي نظير يبوست، سردرد، درددندان، اوتيت مدياي حاد و سينوزيت مي‌توانند باعث بروز رفتارهاي غيرانطباقي در کودکان شوند. ريسپريدون که يک آنتي‌سايکوتيک‌آتيپيک است، اولين دارويي محسوب مي‌شود که از سوي FDA براي درمان تحريک‌پذيري مرتبط با اختلالات اوتيسم در بيماران 5 تا 16 سال مورد تاييد قرار گرفت. در 90 درصد از بيماران شرکت‌کننده در يک مطالعه باليني، مشکلات رفتاري موجود به دنبال درمان با ريسپريدون تا 25 درصد بهبود يافتند (ارزيابي ABC). در ارزيابي ABC آثار درماني دارو با استفاده از5 شاخص شامل:

1- تحريک پذيري، بي‌قراري، گريه؛ 2- لتارژي و دوري‌گزيني از جمع؛3- رفتارها و فعاليت‌هاي کليشه‌اي؛ 4- بيش‌فعالي و عدم‌راحتي؛ 5- تکلم نادرست؛ مورد بررسي قرار مي‌گيرد.

عوارض ناخواسته مرتبط با درمان با ريسپريدون عبارتند از خواب‌آلودگي، افزايش اشتها و تهوع.آريپيپرازول، آنتي‌سايکوتيک ديگري است که از سوي FDA براي درمان تحريک‌پذيري مرتبط با اختلال اوتيسم در بيماران 6 تا 17 سال مورد تاييد قرار گرفته است. اثربخشي اين دارو طي يک مطالعه 8 هفته‌اي بررسي شد. ارزيابي براساس بهبود علايم باليني و نيز پيشرفت کلي عملکردي و رفتاري بيمار انجام گرفت. هر چند آريپيپرازول گزينه درماني قابل‌قبولي در بيماران خردسال به نظر مي‌رسد، اين درمان را تنها بايد در کنار مداخلات اجتماعي، تحصيلي و روان درماني آغاز کرد. عوارض ناخواسته مرتبط با اين دارو عبارتند از خواب‌آلودگي، استفراغ و ترمور. مهارکننده‌هاي اختصاصي بازجذب سروتونين (SSRIs) از سوي FDA براي درمان اختلالات اوتيسم مورد تاييد قرار نگرفته و سودبخشي اين گروه داروها براي درمان رفتارهاي تکراري، علايم وسواسي-جبري، پرخاشگري، رفتار تهاجمي، اضطراب و اختلال افسردگي در مبتلايان به اوتيسم مورد ترديد است. در يک مطالعه 12 هفته‌اي در بزرگسالان مبتلا به اوتيسم، فلوکستين با دوز 10 ميلي‌گرم در روز آغاز شد و تا80  ميلي‌گرم در روز افزايش يافت. اين دارو بهبود قابل‌توجهي در رفتارهاي تکراري بيماران ايجاد کرد. شايع‌ترين عارضه گزارش‌شده در گروه تحت درمان با داروي SSRI عبارت بودند از روياهاي زنده، خشکي دهان، بي‌خوابي، خلق افسرده و تهوع، اما در مطالعه ديگري که روي اثربخشي سيتالوپرام در مقايسه با دارونما در کنترل رفتارهاي رپوتتاو در مبتلايان به اوتيسم در سنين 5 تا 17 سالگي انجام شد، نشان داد تغيير چنداني در نتايج ارزيابي‌هاي2  گروه وجود ندارد. به علاوه در بيماران تحت درمان با سيتالوپرام عوارض گزارش‌شده به مراتب در مقايسه با مصرف‌کنندگان دارونما بيشتر بود بنابراين بايد به خاطر داشت تجويز مهارکنندهاي انتخابي بازجذب سروتونين به  مانيتورينگ دقيق نياز دارد.

منبع: نشریه سپید شماره ۳۴۲، دکتر شیرین میرزازاده